Magyar Film Iroda Kiadata - Kiadó: Dr. Sárai Imre Rotációs Fényképsokszorosító - Budapest.

 
Fragment rewersu wspomnianej karty pocztowej.

   82 lata temu, w marcu 1939 roku, została przywrócona na niewielkim odcinku (ok. 180 km), i na krótko, historyczna granica polsko-węgierska. Spotkaniom (było ich kilka) polskich i węgierskich żołnierzy na granicy z byłą już Czecho-Słowacją nadano stosowną i należną temu wiekopomnemu wydarzeniu oprawę propagandową. Zostały sfilmowane przez operatorów Polskiej Agencji Telegraficznej oraz Magyar Film Iroda. Wykonano wiele fotografii, które  obiegły niemal natychmiast zarówno prasę polską, jak i węgierską; zostały uwiecznione także na kartach pocztowych, przede wszystkim wydawnictw węgierskich. Z polskimi prawie się nie zetknąłem; może istnieją. Jedną przed laty widzialem na aukcji. Być może wybuch wojny we wrześniu przerwał ich cykl wydawniczy. Bez wątpienia najpopularniejszą kartą pocztową stała się ta, prezentowana jako ilustracja główna w tym artykule, przedstawiająca polskiego żołnierza w białym maskującym kombinezonie narciarskim witającego się i rozmawiającego z węgierskim oficerem przy słupie granicznym. Ta fotografia urosła do rangi jednego z symboli przyjaźni polsko-węgierskiej. Została wydana na karcie pocztowej przez budapesztańską firmę Dr. Sárai Imre Rotációs Fényképsokszorosító, z lakonicznym opisem na rewersie. Spogladając na tę fotografię, zastanawiałem się, czy uda się kiedykolwiek zidentyfikować jej bohaterów. Wojenna zawierucha oraz powojenne rządy komunistyczne w Polsce i na Węgrzech nie sprzyjały – jak wiadomo - „grzebaniu” w historii przedwojennych „burżuazyjnych” rządów. Ci, co przeżyli wojnę, a uczestniczyli w tych wydarzeniach, nie chwalili się tym z wiadomych przyczyn.

   Lektura prasy polonijnej z Węgier przyniosła rozwiązanie tej zagadki. Na stronie internetowej Ogólnokrajowego Samorządu Polskiego na Węgrzech (polonia.hu) oraz w numerze 114 „Głosu Polonii” ukazały się artykuły poswięcone panu Viktorowi Bartosovszky'emu, polskiemu żołnierzowi z tejże fotografii. Życiorys pana Viktora jest przykładem na to, jak splatały się losy obydwu naszych bratnich narodów na przestrzeni lat i wieków.

   Viktor Bartosovszky (pol. Bartoszowski) urodził się w roku 1909 na Węgrzech, w mieście Nyustya (słow. Hnúšťa, obecnie Słowacja - po dyktacie w Trianon), którego bogata historia od wieku XII związana jest z Królestwem Węgier (tzw. Górne Węgry). Jego ojciec był Polakiem. Po ukończeniu studiów i uzyskaniu tytułu inżyniera leśnictwa i geodety w Soproniu, przyjechał w roku 1932 do Polski w poszukiwaniu pracy, jako że posiadał także obywatelstwo polskie. Znalazł pracę na południu jako zarządca majątku hrabiów Żeleńskich w Wysokiej koło Jordanowa. W 1939 roku zaciągnął się do polskiego wojska. Z uwagi na biegłą znajomość języka węgierskiego jako ojczystego, został wybrany przez polskie dowództwo do symbolicznego przywitania się i swobodnej rozmowy z węgierskim oficerem na Przełęczy Użockiej 19 marca 1939 roku. W roku 1940 powrócił na Węgry. Założył rodzinę i w roku 1949 zamieszkał w Tata, mieście położonym w północnych Węgrzech, w komitacie Komárom-Esztergom, pracując w leśnictwie. Zmarł w roku 1977 i spoczął na cmentarzu w Tata przy ulicy Almási. Jego grobem opiekuje się miejscowa Polonia. Więcej o panu Viktorze Bartosovszkym we wspomnianych artykułach z prasy polonijnej (wydawanej także drukiem):

https://www.polonia.hu/images/lengyelmedia/glospolonii/gp_114.pdf

https://polonia.hu/index.php/pl/artykul/8887-tata-1-wrzesnia-2019-roku

Grób pana Viktora Bartosovszky'ego w Tata. Źródło ilustracji: polonia.hu

   18 marca 1939 roku, o świcie, Przełęcz Użocka została zajęta przez wojsko węgierskie. Dowódca 24. Brygady Piechoty z Ungvár (Użhorod) płk vitéz Vásárhelyi Andor napisał w protokole z przejścia granicznego: „Czecho-Słowacja przestała istnieć 18 marca 1939 roku o godz. 0:40. Niech żyją Węgry!” W południe 19 marca miały miejsce uroczystości związane z przywróceniem wspólnej polsko-węgierskiej granicy na stacji kolejowej Beskid (po stronie polskiej) oraz na Przełęczy Tatarskiej. Natomiast o godz. 15.00 tegoż dnia, na Przełęczy Użockiej, odbyła się chyba największa ceremonia z udziałem wojska i ludności cywilnej, z Polski i Węgier (ok. 2 tys. uczestników). Po obu stronach starego słupa granicznego stanęły kompanie reprezentacyjne wojsk: polskiego i węgierskiego. Gen. dywizji Ferenc Szombathelyi - dowódca VII. Korpusu Armii Królestwa Węgier oraz gen. brygady Wacław Scaevola – Wieczorkiewicz - dowódca Okręgu Korpusu nr X w Przemyślu, oddali sobie honory, przywitali się i serdecznie się uściskali. Polska orkiestra wojskowa odegrała hymny państwowe Węgier i Polski, a następnie generałowie i pozostali oficerowie odebrali defiladę kompanii reprezentacyjnych. Gen. brygady Wacław Scaevola – Wieczorkiewicz w przemówieniu podkreślił, iż „skoro historie narodów: węgierskiego i polskiego splatały się w przeszłości, to i w przyszłości będą te narody współpracować”.

 
Uroczystość na Przełęczy Użockiej. Po lewej (najprawdopodobniej): gen. brygady Wacław Scaevola – Wieczorkiewicz, po prawej: gen. dywizji Ferenc Szombathelyi. Na karcie pocztowej (z obiegu) brak szczegółowego opisu, poza miejscem i datą.

Użok (węg. Uzsok) na starej karcie pocztowej z okresu międzywojnia. Nákladem: J. Jirásko, Volosianka.

Autor: Marek Sukiennik

Prezentowane karty pocztowe w zbiorach autora.

Korzystałem ze źródeł węgierskich i artykułów z prasy polonii węgierskiej:

https://www.polonia.hu/images/lengyelmedia/glospolonii/gp_114.pdf

https://polonia.hu/index.php/pl/artykul/8887-tata-1-wrzesnia-2019-roku