Makieta kompleksu warownego w Székelyderzs. Wedle mojego przyjaciela László, historyka z wykształcenia, mogł się bronić (oczywiście przed mniejszym zagonem tatarskim lub tureckim) ok. 30 dni, do czasu nadejścia odsieczy.
Panorama Székelyderzs. Wieś posadowiona urokliwie w dolinie potoku Nagy, pośród dość wysokich wzgórz, oddalona od Székelyudvarhely o 21 km w kierunku południowo-zachodnim, w okręgu Hargita, w regionie seklerskim Udvarhely (zamieszkują go protestanci i katolicy). Na lokalizację warownego kościoła wybrano niewielkie wzniesienie w centrum wsi, co podniosło jego walory obronne. Saskie kościoły obronne w Siedmiogrodzie otoczone były zdecydowanie wyższymi murami.
Iszten háta mögött – za plecami Pana Boga. Tak Węgrzy mówią, gdy coś leży na uboczu, jest oddalone od świata. To określenie można śmiało zastosować, opisując położenie Székelyderzs, niewielkiej wsi seklerskiej, liczącej ok. siedmiuset mieszkańców. Jadąc z Székelyudvarhely w kierunku Szegeszvaru (węg. Segesvár, rum. Sighi?oara) drogą nr 137, trzeba skręcić w lewo na drogę lokalną nr 137A, a później jeszcze w prawo na drogę nr 133. Najstarszy zapis kronikarski o tej wsi pochodzi z 1334 roku; w papieskiej księdze dziesięciny występuje pod nazwą Ers. Wizytówką wsi jest warowny kościół, a de facto ufortyfikowany kompleks składający się z wieży (wys. 38 m) z dwiema bramami, kościoła i okalających je murów obronnych z pięcioma basztami. Najstarszą częścią gotyckiej świątyni (przebudowywanej w wiekach późniejszych), wpierw oczywiście rzymsko-katolickiej, a po reformacji unitariańskiej, jest nawa pochodząca prawdopodobnie z przełomu wieków: XIII i XIV. Węgierski etnograf i historyk Balázs Orbán, autor kultowej monografii o Ziemi Seklerów, pisze o tym kościele jako jednym z najładniejszych i najbardziej gotyckich wiejskich kościołów. W niektórych przewodnikach forteca określana jest jako „bekonowa”, ponieważ w basztach i na wieży zawsze wisiał na specjalnych hakach boczek (zapas na czas wojny, głodu, nieurodzaju). Wzdłuż murów obronnych, na dziedzińcu, każda z rodzin zamieszkujących wieś, zobligowana była do utrzymania zapasu zboża w sąsiekach (każdy ponumerowany, opisany nazwiskiem). Obecnie są tam zgromadzone także, ładnie wyeksponowane i opisane, różnorakie zabytkowe sprzęty używane w gospodarstwach. Stare fotografie uzupełniają obraz życia wsi seklerskiej na przestrzeni lat. By nie rozpisywać się zanadto, zachęcam do poszerzenie wiedzy w tym temacie: https://kirandulastippek.hu/szekelyfold/szekelyderzs-erodtemplom
Fenomen Siedmiogrodu jawi się m.in. w tym, że co rusz można napotkać tu polskie ślady. Przed kościołem w Székelyderzs pomnik pierwszego Księcia Siedmiogrodu Jana II Zygmunta Zápolyi, syna króla Węgier Jana Zápolyi (zatwardziałego przeciwnika Habsburgów) i Izabeli Jagiellonki, wnuka polskiego króla Zygmunta I Starego (drugie imię po dziadku), „przybranego syna” sułtana Sulejmana Wspaniałego. Trochę to zagmatwane, nieprawdaż? Dodam jeszcze, że po ojcu odziedziczył prawo do tronu węgierskiego, ale ostatecznie nie został koronowany; zrzekł się oficjalnie korony w roku 1570, zyskując prawo do tytułu Księcia Siedmiogrodu. Zmarł bezpotomnie rok później. Urodził się w wierze katolickiej, przeszedł później na luteranizm, a pożegnał się z życiem jako unitarianin.
Wnętrze świątyni kryje prawdziwe skarby, niektóre wręcz tajemnicze, a to m.in.: średniowieczne freski, starą cegłę z napisem runicznym naprawdopodobniej z końca XIII wieku, ambonę, tabernakulum, organy.
Na południowej ścianie kościoła (po prawej stronie, przy wejściu) znajdują sie dobrze zachowane polichromie: nawrócenie Szawła, Święty Michał Archanioł oraz Trzech Mędrców (biskupów).
Na północnej ścianie polichromia z tzw. Legendą Świętego Władysława, króla węgierskiego (urodzonego notabene w Krakowie), który wyrusza z Nagyvárad do walki z Kumanami. Święty Władysław jest jednym z najbardziej popularnych i rozpoznawalnych świętych węgierskich, obok Świętego Stefana, Emeryka oraz Świętej Elżbiety. Polecam lekturę: https://www.magyazyn.pl/czy-to-zla-kobieta-byla-legenda-o-sw-wladyslawie-i-kumanskim-wojowniku/
Cegła odkryta podczas prac remontowych w 1929 roku. Brak jednoznacznej opinii ekspertów zarówno co do jej datowania (II połowa XIII wieku ?), jak i treści napisu. Plemiona węgierskie, które zasiedliły Basen Karpacki, posługiwały sie własnym językiem pisanym (rowasz).
Ślad po tabernakulum we wczesnej formie, jeszcze nie w bezpośredniej bliskości ołtarza. Kościół jest nadal czynną świątynią unitariańską; zwiedzanie tylko w czasie, gdy nie odbywają się nabożeństwa.
Zabytkowy mechanizm zegara wieżowego; czeka cierpliwie na odrestaurowanie i mówi do zwiedzających: „Meine Zeit steht in deinen Händen”.
Wstęp do ufortyfikowanego kościoła kosztuje 10 lei od osoby. W piękne niedzielne popołudnie jesteśmy jedynymi gośćmi. Pani kustosz, w odpowiedzi na nasze pytanie o frekwencję turystów, przyznaje szczerze, że liczba zwiedzających spadła mocno ostatnimi czasy, głównie z uwagi na pandemię. W roku ubiegłym Rumunia była w czerwonej strefie, natomiast w bieżącym otwarła swe granice szeroko (to się chwali!), nie pytając ani o testy, ani o tzw. (pseudo) paszporty covidowe (bez komentarza w tej kwestii).
O gotyckim kościele warownym w Székelyderzs można by pisać i pisać. Odsyłam do przewodników i zachęcam do obejrzenia fotogalerii. Warto nanieść to urokliwe miejsce na urlopową marszrutę. Koniecznie! Zwiedzając Székelyföld wspieramy mieszkających tam od wieków Seklerów; ludzi niezwykle gościnnych, pracowitych, hardych, charakterem podobnych do Polaków.
Tekst i fotografie: Marek Sukiennik
