Panorama Gyergyóditró z drogi E578 (12) z kierunku jazdy od Maroshévíz (rum. Toplita) do Gyergyószentmiklós (rum. Gheorgheni) i dalej do Csíkszeredy.
W okręgu Hargita, w północno-zachodniej części Basenu Gyergyó (Gyergyói-medence), w dolinie potoku Ditró (Lok) – patak, na wysokości 740 m n.p.m. (inne źródło podaje 714), leży duża (ponad 5 tys. mieszkańców, blisko 99% Węgrów) wieś seklerska Ditró (niem. Dittersdorf, rum. Ditrău), zwana także Gyergyóditró. Nie znalazłem w dostępnych źródłach jednoznacznego wytłumaczenia pochodzenia nazwy tejże miejscowości. W jednym z dialektów siedmiogrodzkich Sasów wieś nosi nazwę Dittrichderf, z czego można wysnuć teorię, iż to niemieckie imię Dietrich dało nazwę wsi, ale ten trop został odrzucony przez historyków. Pierwsza pisana wzmianka kronikarska pochodzi z 1567 roku; wieś nosząca wówczas nazwę Gitró liczyła dwadzieścia sześć bram (zagród). W roku 1614 książę Siedmiogrodu Gábor Bethlen zarządził spis ludności, który wykazał już 52 rodziny zamieszkujące Gitró. Wieś przynależała administracyjnie do okręgu Csíkszék (wpierw do Gyergyószék) aż do reformy w roku 1867. Do wsi (jako wspólnoty) należały z nadania królewskiego rozległe tereny (ziemie): Borszék, Hodos, Salamás i Holló, co miało duży wpływ na poziom zamożności jej mieszkańców. Wzdłuż potoku Ditró powstawały liczne młyny wodne i tartaki. W okolicy rozwijało się także górnictwo, a to wiązało się z dodatkowymi przywilejami. Budowa geologiczna masywu Ditró, charakteryzująca się dużą różnorodnością geochemiczną i mineralogiczną, sprawiła, że można tu spotkać aż 124 odmiany minerałów, także tych rzadkich. Występują tu prawie wszystkie pierwiaski z tablicy Mendelejewa (również pierwiaski ziem rzadkich). W roku 1866 odnaleziono i sklasyfikowano w okolicach Ditró niebieskawy marmuropodobny kamień sodalitowy (alkaliczna twarda granitowa skała magmowa datowana na późny okres jurajski, zawierająca nefelin i sodalit), który nazwano ditroitem (oczywiście od nazwy wsi).
Basen Gyergyó to najzimniejszy rejon w całym Siedmiogrodzie; -36,5°C to najniższa zmierzona i odnotowana temperatura. Średnia liczba dni mroźnych w roku to 175, a pokrywa śnieżna w okolicznych Górach Gyergyói (Gyergyói-havasok) i Görgényi (Görgényi-havasok) utrzymuje się nawet przez 200 dni. O Gyergyó mówi się żartobliwie, iż przez dziewięć miesięcy jest tu zimno, a przez pozostałe trzy miesiące nie jest ciepło.
Wizytówką Ditró jest – posadowiony w centrum wsi – piękny, monumentalny, dwuwieżowy, rzymsko-katolicki kościół Najświętszego Serca Jezusowego zbudowany w stylach: neogotyckim i eklektycznym w latach 1908 – 1913. Jego budowa pochłonęła 800 tys. złotych koron. Jak wcześniej wspomniałem, wieś była bardzo bogata i stać było jej mieszkańców na ufundowanie tak wspaniałej świątyni. Na przełomie wieków XIX i XX dobre dochody przynosił pobliski kurort Borszék, określany mianem perły uzdrowisk monarchii naddunajskiej (zamieszkały głównie przez Węgrów). Projekt kościoła powstał w 1895 roku w pracowni profesora uniwersytetu Istvána Kiss. Wykonawcą był István Kládek z Szabadká (Subotica). Wieże kościoła mogą się pochwalić wysokością aż 75 metrów, a umieszczony tam zegar wieżowy pochodzi ze starego kościoła. Nawa ma 56 metrów długości i 23 metry szerokości. W węgierskim przewodniku po Siedmiogrodzie można wyczytać, iż świątynia może pomieścić 700 wiernych. Z kolei kilkujęzyczna tablica wewnątrz kościoła mówi o 5 tysiącach wiernych, co - zważywszy na rozmach budowli – nie jest wcale przesadą. Na uwagę zasługuje bardzo bogate wyposażenie świątyni, o którym nie będę się rozpisywać, by nie wydłużać treści relacji. Zapraszam do fotogalerii i odsyłam do przewodników, także tych internetowych.
Pomnik księdza proboszcza Jánosa Takó, budowniczego kościoła. Autorem rzeźby jest Tibor Kolozsi.
W Gyergyóditró, przy głównej drodze, jest jeszcze jeden kościół katolicki, starszy (z XVII wieku, rozbudowany w latach 1746-1757 w stylu barokowym), pw. Świętej Katarzyny. Dach wieży kościelnej pokryty jest gontem.
Z Ditró pochodzą przodkowie Tivadara Puskása, wynalazcy centrali telefonicznej. Jego imię nosi najdłuższa ulica oraz liceum zawodowe.
Tekst i fotografie: Marek Sukiennik
Bibliografia:
- Dr. Rákossy Botond József, Hargita - Képes megyeatlasz – 2005, Kiadó: TOPO SERVICE RT.
- https://hu.m.wikipedia.org/wiki/Ditró